Hüquqi tərcümə nədir, nə üçün vacibdir və onun bəzi xüsusiyyətləri
Tərcümənin bütün digər növləri kimi, hüquqi tərcümə də sənədlərin bir mənbə dildən başqa bir hədəf dilə tərcümə olunmasından ibarətdir. Lakin tərcümənin bu növünün bəzi özünəməxsus xüsusiyyətləri var. Hüquqi tərcümə əsasən təbii dildən asılı olduğu üçün əsas etibarilə qeyri-müəyyən olan 3 tədqiqat sahəsinin – hüquq nəzəriyyəsi, dil nəzəriyyəsi və tərcümə nəzəriyyəsinin kəsişmə nöqtəsində dayanır.
Hüquq özü kifayət qədər qeyri-stabil sahədir. O, qanunların tətbiq olunduğu ölkədən və ya bölgədən asılı olaraq son dərəcə fərqli olan bəzi mücərrəd və dəyişən anlayışlara əsaslanır. Hüquq dili daim dəyişkən vəziyyətdədir, onun mənası ifadə olunduğu dildən və hətta oxucudan asılı olaraq dəyişir.
Qanunlar insan fəaliyyətinin bir çox sahəsini tənzimlədiyi üçün müxtəlif sahələri əhatə edir. Hüquqi tərcüməçilər təkcə qanunla yox, onun tətbiq olunduğu sahə ilə əlaqəli anlayışlar və terminlər barədə əsaslı biliyə malik olmalıdır.
Hüquqi tərcümə nədir?
Hüquqi tərcümə hüquqi sənədlərin və materialların orijinal mənanı qorumaqla bir dildən başqa bir dilə çevrildiyi tərcümə sahəsidir. Tərcümənin bu növü hüquqi bazanı nəzərə alan prosedurdan ibarətdir. Hüquqla əlaqəli tərcümə oluna biləcək müxtəlif sənədlər aşağıdakılardır:
- Müqavilələr
- Məhkəmə və şahidlərin ifadələri
- Məxfilik müqavilələri
- Vəsiyyətnamələr və etibarnamələr
- Şikayət ərizələri
- Hüquqi bəyanatlar
- Məhkəmə sənədləri
- Arbitraj tərcüməsi
- Digərləri
Hüquq dili demək olar ki, özünəməxsus bir dildir. Onu başa düşmək üçün hüquqi sahə üzrə ixtisaslaşmış şəxs tələb olunur. Eyni tələb hüquqi tərcüməçilər üçün də keçərlidir. Onlar ölkədəki qanunları bilməlidir, çünki sözbəsöz tərcümə orijinal dildəki mənanı dəqiq ifadə etməyə bilər. Hüquqi tərcüməçilərin tərcümə olunan sənədlərin hüquqi nəticələrini başa düşməsi vacibdir.
Hüquqi tərcümənin əhəmiyyəti
Hüquqi tərcümə proseduru üçün bir tərcüməçinin və ya tərcümə şirkətinin xidmətlərindən istifadə edərkən etibarlı nəticəyə əsaslanmaq son dərəcə vacibdir. Tərcümə kifayət qədər dəqiq olmadıqda, o, hüquqi nəticələrə gətirib çıxara bilər. Düzgün tərcümə edilməmiş sənəd birbaşa insanların hüquqlarına təsir edə bilər.
Əsas odur ki, hüquq firmaları nəticənin dəqiq və orijinal olduğuna əmin ola bilsinlər. Tərcümə komandası ölkənin iş və hüquqi təcrübələri ilə tanış olmalıdır. Əks halda, qeyri-dəqiq informasiya böyük anlaşılmazlıq yarada bilər. Bu səbəbdən, həmişə öz ana dilinə tərcümə edən tərcüməçilərlə işləmək tövsiyə olunur.
Daha əvvəl tərcümə edilmiş materialların yenilənməsi tələb olunduğu zaman da hüquqi tərcüməyə ehtiyac olur. Müştərilərə sənədi iki versiyada göndərmək adi haldır, biri redaktə rejimində, digər isə təmiz versiya. Beləliklə, müştərilər sənəddə nəyin dəyişdirildiyini dəqiq görür və onu orijinal tərcümə ilə müqayisə edə bilir.
Hüquqi tərcümənin xüsusiyyətləri
Hüquqi tərcümənin 4 əsas xüsusiyyəti var.
Hüquq dilinin xarakteri
Hüquqi sənədlər praktiki və təsviri mətnlərə, eləcə də hər iki funksiyanı ehtiva edən hibrid mətnlərə bölünə bilər. Hədəf mətn hüquqi təsirlərə malikdir. Sənədin funksiyası onun xarakterindən deyil, kommunikativ vəziyyətdən asılıdır.
Sistemə bağlı intizam
Hüquq ayrı-ayrılıqda inkişaf etmiş və ümumiyyətlə milli və linqvistik sərhədlər daxilində məhdudlaşan müxtəlif sistemlərin məcmusudur. Hüquqi tərcüməçilər mədəniyyətlə bağlı terminlər, xüsusən də anlayışlar, prosedurlar, müəssisələr və işçilərlə əlaqəli terminlər üçün ekvivalent tapmalıdır.
Sadiqlik
Hüquqi tərcümə üzrə mütəxəssislər sadiqlik anlayışını “hədəf auditoriya üzərində hədəf hüquq mədəniyyətinin stilistik konvensiyalarına hörmət etmək üçün orijinal mətndə mühüm dəyişiklikləri əsaslandıra bilən ekvivalent təsirə malik olmaq” kimi başa düşür. Beləliklə, tərcüməçi sadəcə ikidilli makinaçı deyil, mətn yaradıcısıdır.
Qeyri-müəyyənlik və təfsir
Ritorika sahəsində politologiya, etika və metafizika mövcud olduğu üçün hüquq dili təbii dilə əsaslanır. Bu isə hüquqi məzmunun tərcüməsi zamanı problemlərin yaranmasına səbəb ola biləcək çox sayda qeyri-müəyyənliyə gətirib çıxarır.
Hüquqi tərcüməçidə hansı bacarıqlar olmalıdır?
Yaxşı tərcümə işi ərsəyə gətirmək olduqca detallı bir işdir. Tərcümə orijinal mətndəki mesajı dəqiq və idiomatik şəkildə əks etdirməlidir. Eyni dil tonu və səviyyəsi saxlanılmalıdır. Hüquqi tərcümədə qrammatik səhvlər olmamalıdır.
Beynəlxalq sazişlərə gəldikdə isə, qeyri-müəyyənlik diplomatik bir taktikanı nümayiş etdirə bilər. Bədii tərcümədə qeyri-müəyyənlik mütləq qüsur kimi qəbul edilmir.
Hüquqi tərcüməçinin sahib olmalı olduğu bacarıqlar aşağıdakılardır:
- Zəruri ehtiyatlılıq
- Peşəkarlıq
- Texniki məsələlərdə ixtisaslaşma
- Hüquq sahəsi və hüquqi tərcümənin özü barədə dərin bilik
- Mənbə və hədəf dil barədə dərin bilik
- Tədqiqat bacarıqları
Photo by Scott Graham on Unsplash